Werelddaklozendag 10/10/21

Wie door de straten wandelt, beseft het vaak niet maar er woedt een wooncrisis in Vlaanderen. Een groot deel speelt zich achter de gevels af. Mensen wonen te duur, te klein, in woningen van slechte kwaliteit of beschikken niet over een eigen plek.

Met de dertig ondertekenende organisaties* zien we dagelijks de gevolgen van slecht wonen op mensen hun leven en toekomstkansen.

Daarom doen we vandaag, op Werelddaklozendag, opnieuw een oproep aan bevoegde overheden om dringend adequate oplossingen te voorzien. 

Dak- en thuisloosheid kent vele gezichten

Vorig jaar voerden De Koning Boudewijnstichting, KU Leuven en Université de Liège (ULiège) voor het eerst een wetenschappelijke daklozentelling uit in verschillende Vlaamse en Waalse steden. Die resultaten wierpen een licht op de omvang van het probleem en brachten enkele tendensen in kaart. 

Net zoals in de rest van Europa lijkt de dak- en thuisloosheid in België te stijgen. In Brussel, waar eerder al tellingen gebeurden, was er een stijging van bijna 28 procent tegenover 2018. Dak- en thuisloosheid zijn niet enkel grootstedelijke kwesties.

Ook in kleinere gemeenten zoals bijvoorbeeld Lommel zijn er dak- en thuislozen. Er zijn ook meer vrouwen en jongeren dak- en thuisloos. Dertig procent van de dak- en thuislozen is vrouw en van de getelde volwassenen is 1 op 5 tussen de 18 en 25 jaar. 

De resultaten bevestigen wat wij als organisaties en (ervarings)deskundigen in de praktijk zien. Het klassieke beeld van de alleenstaande man die in een treinstation of in de openbare ruimte slaapt, is al lang niet meer representatief voor deze thematiek.

Een significant deel van mensen in dak- en thuisloosheid wordt opgevangen door het eigen netwerk, de zogenaamde ‘sofaslapers’.

Daarnaast zoeken mensen allerlei andere tijdelijke oplossingen, gaande van overnachten in opvangcentra, tot kraakpanden en auto’s. We merken ook op dat wie een instelling mag verlaten vaker genoodzaakt is om langer in opname te blijven omdat er geen andere oplossingen zijn.

We hebben dringend nood aan een grote uitrol van Housing First-initiatieven die de onmiddellijke toegang tot woningen garanderen zonder mensen te onderwerpen aan allerlei voorwaarden.  

De verdoken woonproblematiek

Hoewel de complexiteit en de ernst van de problematiek van dak- en thuisloosheid weinig doordringt tot mensen die er niet mee geconfronteerd worden, blijft het wellicht het bekendste aspect van de wooncrisis.

En toch is ook dat maar het topje van de ijsberg. Want de problemen op vlak van wonen reiken veel verder. 

170.000 mensen staan op de wachtlijst voor een sociale woning. Nog eens 80.000 gezinnen staan niet ingeschreven, maar hebben er wel recht op.

Bovendien creëren de hervormingen van het sociaal huurstelsel nieuwe bezorgdheden. De steeds grotere rol die ‘lokale binding’ speelt bij de toewijzing van een sociale woning heeft als gevolg dat bepaalde groepen nog langer moeten wachten.

Het kan toch niet de bedoeling zijn dat men actief groepen met een hoge woonnood uitsluit? Toch treft deze regel vooral mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie die omwille van uiteenlopende redenen nog niet lang in de regio wonen: dak- en thuislozen, mensen in armoede, (ex-)slachtoffers van partnergeweld en nieuwkomers.

Maatregelen die effectief zijn om gezinnen in dak- en thuisloosheid snel aan een woning te helpen worden bovendien afgeschaft. Het puntensysteem van sociale verhuurkantoren verdwijnt en wordt vervangen door een nieuw toewijzingsmodel.

Dit zorgde ervoor dat mensen met de hoogste nood, het eerst een woning kregen. De voorziene capaciteit voor ‘versnelde toewijzing’ is ontoereikend om het probleem echt aan te pakken. 

Het grote tekort aan sociale woningen duwt mensen richting de private huurmarkt. Die biedt weinig soelaas voor mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie: 240.000 mensen die huren op de private huurmarkt wonen in een woning die te duur of van slechte kwaliteit is.

Bovendien heerst er heel wat discriminatie. Steeds opnieuw wijzen praktijktesten uit dat bepaalde groepen structureel uitgesloten worden. Het gaat onder meer over mensen met een fysieke beperking, met een migratieachtergrond of met een uitkering.  

Ook sommige eigenaars wonen in panden van slechte kwaliteit en kampen met betaalbaarheidsproblemen. Volgens het laatste Woononderzoek gaat het over 83.000 mensen, de zogenaamde noodkopers en -eigenaars.

Dit zijn respectievelijk mensen die zich genoodzaakt zien om een woning te kopen zonder dat ze de middelen hebben om de nodige renovaties uit te voeren of eigenaars-bewoners die door gewijzigde omstandigheden (ziekte, echtscheiding,...) moeite hebben om hun woning te onderhouden. 

De gevolgen van het niet beschikken over een goede woning reiken erg ver, zo heeft het onder meer invloed op de arbeids- en onderwijskansen van mensen, op hun gezinsrelaties en op hun (mentale) gezondheid.

We zien vaak hoe de ondermaatse woonomstandigheden bovenop andere (financiële) moeilijkheden komen. De corona-lockdowns bijvoorbeeld waren voor niemand makkelijk, maar hakten extra diep in op mensen die met te veel op een kleine ruimte moesten leven en/of geen tuin of binnenkoer hebben.

Dit zorgde voor conflicten binnenshuis, maar ook buitenshuis doordat mensen hun toevlucht zochten in de publieke ruimte. 

Ontoereikende maatregelen

Maatregelen die bedoeld zijn om mensen te ondersteunen, zijn ofwel ontoereikend ofwel niet op maat van mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie.

Zo moeten mensen die recht hebben op een huursubsidie of -premie een conformiteitsattest kunnen voorleggen van de woning die ze huren. Nochtans zijn eigenaren op heel wat plaatsen niet verplicht om te bewijzen dat hun woning aan de Vlaamse kwaliteitsnormen voldoet om een woning te kunnen verhuren.

Hierdoor wordt de last om een woningonderzoek aan te vragen op de schouders gelegd van de huurders. Wanneer de woningen dan niet kwaliteitsvol blijken omdat de eigenaars de nodige werken niet doen, zorgt dat ervoor dat mensen hun woning dreigen te verliezen of zwaar moeten besparen op andere uitgaven.

Daar komt nog bij dat er zeer strikte huurplafonds gelden als voorwaarde voor toekenning van een huurpremie. Wie als alleenstaande meer dan €618 huur betaalt in een modale Vlaamse gemeente, is eraan voor de moeite. 

Het huidige woonbeleid komt vooral ten goede aan de meest kapitaalkrachtige groepen en meer bepaald eigenaars. Die zijn in staat om woningen te kopen en energiezuinig te renoveren en worden ook nog eens gestimuleerd door allerlei premies.

Het contrast met private huurders kan niet groter zijn. Zij zijn afhankelijk van hun huisbaas om hun woning te laten renoveren, maar botsen op de zogenaamde split incentive. Verhuurders zijn weinig gemotiveerd om te investeren in hun patrimonium, want de kosten zijn voor hen, terwijl het voordeel naar de huurder gaat.

Daarom pleiten wij voor geconventioneerd huren. Stimuleer verhuurders fiscaal en met renovatiepremies om het energiepeil van de huurwoning naar beneden te halen. In ruil engageren zij zich om de woning voor een langere periode aan een betaalbare prijs te verhuren. 

Wonen, een zaak van iedereen

Ondanks de vele signalen van mensen in een precaire woonsituatie en de uitgewerkte voorstellen van belangenorganisaties, blijven doortastende maatregelen uit. Een dag zoals vandaag kunnen we dus niet onopgemerkt voorbij laten gaan.

Maar ook volgende week zondag 17 oktober, de Werelddag van het Verzet tegen Armoede, is minstens even belangrijk. Een goed woonbeleid moet immers hand in hand gaan met een stevig armoedebeleid. Ook dat ontbreekt vandaag nog. 

Zolang de wooncrisis woedt, blijven we op dezelfde nagels kloppen. Maar soms is er meer nodig en moeten we met de vuist op tafel durven slaan. De urgentie is groot en de tijd voor een beter woonbeleid is al lang aangebroken.

Om het met de toepasselijke woorden van Greta Thunberg te zeggen: 'Ik wil dat jullie handelen alsof ons huis in brand staat.' De Woonzaak, een initiatief van verschillende (middenveld)organisaties, roept de Vlaamse overheid ter verantwoording via een Europese klachtenprocedure.

Naast de juridische procedure, wil de Woonzaak ook een brede beweging op gang brengen voor het recht op wonen. Wij sluiten ons alvast aan en hopen dat vele anderen van zich zullen laten horen. Menswaardig wonen is al een grondrecht, nu nog waarmaken voor iedereen. 

Deze tekst is een initiatief van de organisatoren van de Woonweek. 
Van 10 oktober, Werelddaklozendag, tot 17 oktober, de Werelddag van het Verzet tegen Armoede, organiseren we diverse activiteiten in Antwerpen en pleiten we samen voor een beter woonbeleid. Meer informatie vindt u via Samenlevingsopbouw Antwerpen.

De dertig ondertekenende organisaties*: 

Dirk Masquillier, Voorzitter Samenlevingsopbouw     
Theo Vaes Coördinator voor Woonzekerheid, ArmenTeKort vzw
Karolien Huyghe, Coördinator Beweging.net Antwerpen
Piet Steenssens, Beleidscoördinator Wonen CAW Antwerpen 
Nik Somers, Adviesverlener Huurdersbond Antwerpen vzw
Nina Henkens, Coördinator Kif Kif vzw
Daan Janssen, Directeur SVK Antwerpen vzw
Wendy Gabriëls, Coördinator Violett
Koen Trappeniers, Directeur Welzijnszorg vzw 
Extra ondertekenaars:
Joy Verstichele, Coördinator Vlaams Huurdersplatform
Latifa El Morabit, Algemeen Coördinator FMV vzw
Evelyne Van Hecke, Coördinator Moving Ground
Randy Haers, Projectcoördinator Young FENIX 
Danny Jacobs, Coördinator STA-AN
Janneke Ronse, Voorzitster Geneeskunde voor het Volk
Michel Pradolini & Michiel De Visschere, City Pirates 
Niek Everts, 't Vlot
Tino Ruyters, Directeur Free Clinic vzw
Heidi Degerickx, Algemeen coördinator Netwerk tegen Armoede
Joost Depotter, Coördinator beleid en ondersteuning Vluchtelingenwerk Vlaanderen 
Piet Hostyn, Voorzitter EVA-centrum vzw
Pascal Tuteleers, Sociaal-cultureel werker Bond Zonder Naam 
Eric Vos, Directeur HUURpunt 
Ikrame Kastit, Coördinator Uit De Marge
Hugo Fransen, Hart boven Hard
Veerle De Wandeler, Directeur Avansa regio Antwerpen
Jihad Van Puymbroeck & Lieven Miguel Kandolo, Co-voorzitters Hand in Hand tegen racisme vzw
Sander Vanmaercke & Liselotte Reyntjens, Caritas 
Laurens Troch, coördinator Kaizen (Jeugddorp)